روز سپندارمذگان چیست؟جشنی که ایرانی ها فراموش کرده‌اند

روز سپندارمذگان: روز عشق ایرانی و ریشه های آن

در یکی از متون کهن زرتشتی آمده است: “زمین، همچون مادری مهربان، همه را در آغوش خود جای می‌دهد و بی منت به انسان ها عشق می‌ورزد. در روز سپندارمذگان (روز عشق ایران)، مردمان نیز باید همچون زمین، عشق و محبت را بدون انتظار پاسخ به یکدیگر ببخشند.” این جمله از باورهای دیرینه ایرانیان نشأت گرفته و مفهوم عمیق سپندارمذگان را آشکار می‌سازد.

روز سپندارمذگان یکی از جشن های باستانی ایران است که به احترام زنان و مادران و همچنین به عنوان روز عشق ایرانی برگزار می‌شود. برخلاف تصور بسیاری که این جشن را مشابه ولنتاین می‌دانند، سپندارمذگان ریشه ای کاملاً ایرانی دارد و تاریخ آن به دوران باستان بازمی‌گردد. در این مقاله، به بررسی تاریخچه سپندارمذگان، جایگاه آن در فرهنگ ایران، آداب و رسوم سپندارمذگان و تأثیر آن در زندگی امروز ایرانیان می‌پردازیم.

سپندارمذگان؛ روز عشق ایرانی

روز سپندارمذگان که به عنوان روز عشق ایرانی شناخته می‌شود، از جمله جشن های باستانی است که به بزرگداشت زنان و مادران اختصاص داشته است. در تقویم ایران باستان، هر روز از ماه نام مخصوصی داشت و زمانی که نام روز و نام ماه یکی می‌شد، آن روز را جشن می‌گرفتند. سپندارمذگان در روز پنجم اسفند (برخی منابع ۲۹ بهمن) برگزار می‌شد و از گذشته های دور، مردان در این روز به همسران خود هدیه می‌دادند و آنان را گرامی می‌داشتند.

با گذشت زمان، برخی این روز را مشابه جشن ولنتاین دانسته‌اند، اما تفاوت های مهمی میان این دو مناسبت وجود دارد. ولنتاین یک جشن اروپایی با زمینه ای مذهبی است که در قرون وسطی شکل گرفت، درحالی که سپندارمذگان، که روز عشق ایران شناخته می‌شود یک جشن ملی با پیشینه ای عمیق در فرهنگ ایران است.

ریشه تاریخی سپندارمذگان

سپندارمذگان یکی از جشن های کهن ایران باستان است که ریشه در اعتقادات زرتشتی دارد. در تقویم ایرانی، هر ماه دارای ۳۰ روز بود و هر روز نام مخصوصی داشت. زمانی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد، ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند. در این میان، پنجمین روز از ماه اسفند، روزی بود که با نام ایزد سپندارمذ تطابق داشت و به همین دلیل، جشن سپندارمذگان در این روز برگزار می‌شد. برخی منابع نیز تاریخ این جشن را ۲۹ بهمن اعلام کرده‌اند، که این تفاوت به دلیل اصلاحات گاهشماری ایرانیان در دوران مختلف بوده است.

سپندارمذ در باورهای زرتشتیان، یکی از امشاسپندان یا فرشتگان مقدس بود که نگهبان و حامی زمین و زنان نیکوکار محسوب می‌شد. او نماد عشق، فروتنی و صبوری بود و ارتباطی عمیق با باروری و حاصل‌خیزی زمین داشت. به همین دلیل، روز سپندارمذگان به عنوان روز بزرگداشت زنان و مادران در نظر گرفته شد و به مرور زمان، به عنوان روز  عشق ایرانی نیز شناخته شد.

در دوران باستان، سپندارمذگان نه تنها روزی برای ابراز عشق، بلکه روزی برای تجلیل از زنان، به ویژه مادران، بود. در این روز، مردان به زنان هدیه می‌دادند، از آنان قدردانی می‌کردند و جشن هایی خانوادگی و اجتماعی برگزار می‌شد. همچنین، کشاورزان در این روز به دعا و نیایش برای باروری زمین می‌پرداختند و نذورات خود را به سپندارمذ تقدیم می‌کردند.

این جشن در دوران هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان همچنان پابرجا بود و به عنوان یکی از مهم ترین جشن های ایرانیان شناخته می‌شد. با ورود اسلام به ایران، برخی از جشن های باستانی به تدریج کم رنگ شدند، اما سپندارمذگان همچنان در میان برخی زرتشتیان و علاقه‌مندان به فرهنگ کهن ایران گرامی داشته شد.

در سال های اخیر، تلاش هایی برای احیای این جشن به عنوان جایگزینی بومی برای ولنتاین صورت گرفته است. بسیاری از ایرانیان، سپندارمذگان را فرصتی می‌دانند تا ضمن گرامیداشت عشق و محبت، هویت فرهنگی خود را نیز حفظ کنن

روز سپندارمذگان و جایگاه زنان در ایران باستان

یکی از نکات قابل توجه درباره روز سپندارمذگان، ارتباط آن با جایگاه زنان در تاریخ ایران است. برخلاف بسیاری از جوامع قدیمی که زنان را در حاشیه قرار می‌دادند، در ایران باستان، زنان از حقوق و جایگاه اجتماعی برجسته ای برخوردار بودند.

در دوران هخامنشیان و ساسانیان، زنان می‌توانستند مالک زمین و دارایی باشند، در تصمیم گیری های حکومتی مشارکت کنند و حتی به فرمانروایی برسند. سپندارمذگان یادآور این موضوع است که زنان در جامعه ایران همواره مورد احترام بوده‌اند و نقش مهمی در خانواده و اجتماع ایفا کرده‌اند.

مراسم و آداب و رسوم سپندارمذگان

آداب و رسوم سپندارمذگان با گذشت زمان دستخوش تغییراتی شده است، اما در گذشته به شکل های مختلفی برگزار می‌شد:

1. هدیه دادن به زنان: مردان در این روز به زنان خانواده، به ویژه همسران و مادران خود، هدیه می‌دادند. این هدایا معمولاً شامل پارچه های زیبا، زیورآلات، خوراکی های خوشمزه و گل های طبیعی بود.
2. جشن های خانوادگی: خانواده ها گرد هم می‌آمدند و با پذیرایی از یکدیگر، این روز را گرامی می‌داشتند. موسیقی، شعرخوانی و نقل داستان های اسطوره ای از جمله برنامه های رایج در این جشن بود.
3. نذر و دعا برای باروری زمین: از آنجا که سپندارمذ نماد زمین نیز بود، کشاورزان در این روز به دعا و نیایش برای باروری زمین می‌پرداختند و برخی از آنان به طور نمادین گیاهانی در این روز می‌کاشتند.
4. برگزاری مراسم مذهبی: زرتشتیان در آتشکده ها گرد هم می‌آمدند و آیین های مذهبی خاصی را اجرا می‌کردند. این مراسم شامل نیایش های ویژه، سوزاندن بخورهای معطر و پخش کردن نذورات میان نیازمندان بود.
5. برگزاری جشن های عمومی: در برخی از مناطق ایران، مردم با برگزاری مراسم دسته جمعی، رقص های سنتی و پخت غذاهای مخصوص، این روز را جشن می‌گرفتند و آن را به عنوان نمادی از عشق و پیوند خانوادگی زنده نگه می‌داشتند.

روز سپندارمذگان در فرهنگ امروز ایران

با گسترش فرهنگ غربی و تبلیغات جهانی ولنتاین، بسیاری از جوانان ایرانی به سمت جشن گرفتن روز ولنتاین گرایش پیدا کرده‌اند. اما در سال های اخیر، تلاش هایی برای احیای روز سپندارمذگان به عنوان روز عشق ایرانی صورت گرفته است.

1. افزایش آگاهی عمومی: امروزه بسیاری از افراد تلاش می‌کنند این جشن را به عنوان یک رویداد ملی و فرهنگی زنده نگه دارند.
2. برگزاری مراسم فرهنگی: در برخی شهرها و انجمن های فرهنگی، برنامه هایی برای معرفی سپندارمذگان برگزار می‌شود.
3. تشویق به استفاده از نمادهای ایرانی: بسیاری از افراد به جای استفاده از نمادهای ولنتاین، به سراغ نمادهای ایرانی مانند گل نیلوفر و طرح های هخامنشی می‌روند.

سپندارمذگان یا ولنتاین؟ جشن عشق به سبک ایرانی یا غربی؟

با وجود شباهت های ظاهری بین ولنتاین و سپندارمذگان، این دو جشن تفاوت های اساسی در زمینه های مختلف دارند:

1. ریشه تاریخی

• ولنتاین: این جشن از نام قدیس ولنتاین گرفته شده که در قرون وسطی به دلیل کمک به عاشقان ممنوعه به شهرت رسید. ریشه ای مسیحی دارد و ابتدا در کلیسای کاتولیک گرامی داشته می‌شد.
• سپندارمذگان: این جشن ایرانی برگرفته از آیین زرتشتی و اسطور های باستانی است و به احترام ایزدبانوی سپندارمذ، که نماد عشق، فداکاری و زمین است، برگزار می‌شود.

2. مفهوم و فلسفه

• ولنتاین: بیشتر به عشق میان زوج ها اختصاص دارد و تاکید آن روی روابط عاشقانه و عاطفی است.
• سپندارمذگان: علاوه بر عشق میان زوج ها، بزرگداشت زنان، مادران و مهربانی و احترام به آن ها نیز از مفاهیم اصلی این جشن است.

3. زمان برگزاری

• ولنتاین: ۱۴ فوریه در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود.
• سپندارمذگان: ۵ اسفند (برخی منابع ۲۹ بهمن) بر اساس تقویم ایران باستان برگزار می‌شود.

4. نحوه برگزاری و آداب و رسوم

• ولنتاین: در این روز افراد معمولاً به یکدیگر کارت، شکلات، گل رز قرمز و عروسک های عاشقانه هدیه می‌دهند. همچنین، قرارهای عاشقانه میان زوج ها برگزار می‌شود.
• سپندارمذگان: در این روز مردان به همسران و مادران خود هدیه می‌دادند، جشن های خانوادگی برپا می‌شد، دعا برای باروری زمین انجام می‌گرفت و آیین های زرتشتی اجرا می‌شد.

5. نمادها و هدایا

• ولنتاین: نمادهای اصلی آن شامل قلب، گل رز قرمز، کارت های عاشقانه و شکلات است.
• سپندارمذگان: نمادهای آن شامل زمین، طبیعت، گل های طبیعی و هدیه های سنتی مانند پارچه های نفیس و خوراکی های محلی است.

6. جایگاه در فرهنگ ایران

• ولنتاین: یک جشن وارداتی است که در سال های اخیر در ایران محبوب شده و بیشتر مورد استقبال جوانان قرار گرفته است.
• سپندارمذگان: یک جشن ملی و فرهنگی ایرانی است که تلاش هایی برای احیای آن به عنوان جایگزین ولنتاین صورت گرفته است.

سپندارمذگان برخلاف ولنتاین، فقط درباره عشق بین زوج ها نیست، بلکه شامل احترام و بزرگداشت زنان و مادران نیز می‌شود. در حالی که ولنتاین به عنوان یک جشن جهانی شناخته می‌شود، سپندارمذگان ریشه در فرهنگ ایران دارد و می‌تواند به عنوان یک جایگزین بومی برای ولنتاین مورد توجه قرار گیرد.

به نظرت کدام جشن برای فرهنگ ما مناسب تر است؟

نتیجه گیری:

روز سپندارمذگان نه تنها روز عشق ایرانی است، بلکه یادگاری ارزشمند از تاریخچه سپندارمذگان و فرهنگ ایران باستان محسوب می‌شود. در دنیای مدرن، می‌توان با حفظ این سنت زیبا، پیوندی میان عشق، خانواده و هویت فرهنگی برقرار کرد. بنابراین، چه خوب است که به جای نادیده گرفتن جشن های ملی، آن ها را گرامی بداریم و برای نسل های آینده حفظ کنیم.

تو این روز خاص، عشق را به سبک ایرانی جشن بگیریم! 💖